Hukuka aykırı bir fiil neticesinde ölen kişi ile ilgili olarak Türk Borçlar Kanununun 53. maddesi uyarınca; cenaze giderleri, ölüm hemen gerçekleşmemişse tedavi giderleri ile çalışma gücünün azalmasında ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve ölenin desteğinden yoksun kalan kişilerin bu sebeple uğradıkları kayıplar tazminat olarak istenebilir. Bu yazımızda destekten yoksun kalma tazminatı tüm yönleriyle incelenecektir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Nedir?
Hukuka aykırı bir fiil neticesinde ölen kişinin desteğinden yoksun kalanların ölüm olayında kusuru olan kişilerden isteyebileceği maddi tazminattır.
Tazminat Hangi Hallerde İstenebilir?
Söz konusu tazminatı isteyebilmek için:
- Ölüm olayının gerçekleşmiş olması gerekir. Kişi bitkisel hayatta olsa dahi ölüm gerçekleşmediği için destekten yoksun kalma tazminatı talep edilemez. Ölüm dışındaki durumlarda yaralanan kişi maddi tazminat davası açabilir.
- Ölüm olayının hukuka aykırı bir fiil (haksız fiil, sözleşmeye aykırılık, vekaletsiz iş görme) neticesinde gerçekleşmiş olması gerekir.
- Tazminat istenecek kişilerin ölüm olayında kusurlu olması gerekir. (Yapı malikinin sorumluluğu, adam çalıştıranın sorumluluğu gibi kusursuz sorumluluk hallerinde de dava açılabilir.)
- Ölen kişi ile tazminat isteyen kişiler arasında destek ilişkinin fiilen olması ya da ileride olmasının muhtemel olması gerekir.
- Ölen kişinin bakım gücüne sahip olması gerekir. Ölümün gerçekleştiği tarihte veya ileride bakım gücü olmayan kişinin ölümü nedeniyle söz konusu tazminat istenemez. Bakım gücü olması için kişinin fiilen çalışıyor olması şart değildir. Ev işlerinde ailesine destek olan bir kimse de bakım gücüne sahiptir.
- Ölüm olayı neticesinde destek görenlerin yaşam düzeylerinde azalma olması gerekir. Söz konusu azalmanın ileride olacak olmasının kuvvetle muhtemel olması da tazminat için yeterlidir. Örneğin bir çocuğun ölümü durumunda çocuğun ileride çalışarak ailesine destek olabileceği mümkün olduğundan tazminat istenebilir.
İş Kazası veya Meslek Hastalığı Neticesinde Ölen İşçinin Desteğinden Yoksun Kalanlar Tazminat İsteyebilir mi?
İşverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması nedeniyle ölen işçinin desteğinden yoksun kalanlar da işverenden tazminat isteyebilir. Ancak işverenden yalnızca Sosyal Güvenlik Kurumunca karşılanmayan zararlar talep edilebilir. Dolayısıyla Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından hak sahiplerine ödenen ve kurum tarafından rücu edilebilen tutarlar hesaplanacak tazminattan indirilir.[1]
İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca ölen işçinin desteğinden yoksun kalanların tazminat davası açması için öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurması gerekir. SGK’ya gerekli başvuru yapılmamışsa mahkeme ilgililerden söz konusu eksikliğin giderilmesini ister ve eksiklik giderildikten sonra davayı esastan görüşür.
İş kazası veya meslek hastalığı sonucunda ortaya çıkan tazminatlarla ilgili olarak İş Kazaların Maddi ve Manevi Tazminatlar başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Kimler Tazminat Talep Edebilir?
Destekten yoksun kalma tazminatı ölen kişiden intikal eden bir miras hakkı olmadığından söz konusu tazminatı talep edebilmek için ölenin mirasçısı olmak şart değildir. Önemli olan tazminat talebinde bulunan ile ölen kişi arasında destek ilişkisi bulunması, ileride destek ilişkisi kurulmasının ihtimal dâhilinde olması, yapılan desteğin düzenli ve sürekli olması[2] ve destek görenlerin ölüm nedeniyle yaşam düzeylerinde düşüş olmasıdır.[3] Ölen kişi hayattayken destek olmasa dahi kişinin bakmakla yükümlü olduğu kişiler söz konusu tazminatı talep edebilir.
- Ölen Kişinin Eşi
Ölüm nedeniyle destekten yoksun kalan eş, beklenen yaşam süreleri göz önünde bulundurularak tazminatına hak kazanır. Miras niteliğinde olmadığından nikâhsız eş dahi söz konusu tazminatı talep edebilir. Burada önemli olan nikâhsız olarak sürdürülen evliliğin geçici nitelikte olmamasıdır.[4]
- Ölen Kişinin Çocukları
Anne veya babasının ölümü nedeniyle destekten yoksun kalan çocuklar tazminat talep edebilir. Ancak çocukların destek süreleri kendi geçimlerini sağlayabilecekleri yaşa kadar hesaplanır. Yargıtay vermiş olduğu kararlarda; erkek çocuklarının 18 yaşında, kız çocukları 22 yaşında destekten çıkacağını, çocukların yükseköğrenim görme ihtimali öngörülüyorsa destek sürelerinin 25 yaşına kadar devam edeceğini belirtmektedir.[5]
- Ölen Kişinin Anne veya Babası
Ölüm nedeniyle destekten yoksun kalan anne veya baba, beklenen yaşam süreleri göz önünde bulundurularak söz konusu tazminatına hak kazanırlar. Ölen kişi anne ve babasına maddi olarak destek olmasa dahi onlara bazı işlerinde yardımcı olarak yardımcı tutma masrafından kurtardığından tazminat talep edebilirler.[6] İş kazası veya meslek hastalığı neticesinde çocukları ölen anne veya babaya Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle gelir bağlanıp bağlanmamasının tazminata etkisi yoktur.[7]
- Ölen Kişinin Kardeşleri
Ölen kişi kardeşlerine destekte bulunuyorsa ölüm nedeniyle destekten yoksun kalan kardeşler söz konusu tazminatı talep edebilirler. Ancak ölen kişi ile kardeşleri arasında destek ilişkisi olduğunun kanıtlanması gerekir.[8]
- Ölen Kişinin Nişanlısı
Eğer nişanlı ile ölen kişi arasında destek ilişkisi varsa nişanlı da söz konusu tazminatı talep edebilir. Ancak sırf nişanlı olmak tazminat için yeterli değildir.[9]
- Diğer
Yukarıda sayılanlar içerisinde olmasa da ölen kişi ile aralarında düzenli destek ilişkisi olduğunu kanıtlayan herkes tazminat talebinde bulunabilir. Örneğin ölen kişiden düzenli olarak burs alan öğrenci eğitim hayatının sona ereceği tarihe kadar hesaplanacak burs tutarını tazminat olarak talep edebilir.
Zamanaşımı Kaç Yıldır?
Ölüm olayının meydana geldiği tarihten itibaren 10 yıl içinde tazminat davasının açılması gerekir. Ancak meydana gelen olayda ceza zamanaşımı süresi daha fazlaysa tazminat için de ceza zamanaşımı süresi geçerli olur.[10]
Tazminata Esas Ücret Nasıl Belirlenir?
Tazminatın hesaplanabilmesi için ilk olarak ölenin geliri belirlenmelidir. İşçinin imzasını taşıyan ücret bordrosu varsa bordroda belirtilen ücret, yoksa işçinin yaşı, kıdemi, mesleki durumu dikkate alınarak, emsal işi yapan işçilerin aldığı ücret göz önünde tutularak belirlenecek ücret içinin gelirini oluşturur.[11]
Tazminat Hesaplanırken Gelir Nasıl Paylaştırılır?
Tazminat hesaplanırken ölenin geliri destek görenlere paylaştırılır. Yargıtay’ın yerleşik kararlarına göre gelir paylaştırılırken ölen kişiye ve eşine ikişer pay, çocuklarına birer pay, anne ve babasına birer pay verilir. Kişi bekâr olsa bile ileride evlenebileceği ve en az iki çocuğu olabileceği göz önünde bulundurulmalı ve paylar buna göre belirlenmelidir.[12]
Yargıtay’a göre destek görenlerden bazıları talepte bulunmamış olsa dahi onların payları da hesaplanarak ayrılmalıdır. Aksi yönde kararlar Yargıtay tarafından bozulmaktadır.[13]
Örnek: Eşi, bir çocuğu ve annesi olan bir kişinin ölümü nedeniyle hesaplanacak destekten yoksun kalma tazminatında paylar aşağıdaki tabloda belirtildiği gibidir:
| Ölen Kişi | Eş | Çocuk | Anne |
| 2/6 | 2/6 | 1/6 | 1/6 |
Tazminat Nasıl Hesaplanır?
Tazminat hesaplanırken; ölüm tarihinden hesaplama tarihine kadar geçen “işlemiş (bilinen) dönem” ve hesaplama tarihinden sonra geçecek “işleyecek (bilinmeyen) dönem” ayrımı yapılır ve bu dönemler ayrı ayrı hesaplanır.
- İşlemiş (Bilinen) Dönem Hesabı
İşlemiş dönem (ölüm tarihinden tazminatın hesaplandığı tarihe kadar geçen süre) hesabı gerçek verilere dayalı olarak yapılmalı ve herhangi bir iskontoya tabi tutulmamalıdır.[14] Bu dönem içerisindeki gerçek ücretler bulunmalı ve dönem içerisindeki gün sayısı ile çarpılarak bilenen dönem tazminat miktarı tespit edilmelidir. Bulunan tutardan ölenin kusur oranı düşülmeli ve destek görenlerin pay oranlarına göre destekten yoksun kalma tazminatları belirlenmelidir.
- İşleyecek (Bilinmeyen) Dönem Hesabı
İşleyecek dönem (hesaplama tarihinden beklenen yaşam süresinin sonuna kadar geçen süre) hesabı yapılırken hesaplama tarihindeki muhtemel ücret ile dönem içerisindeki gün sayısı çarpılır. Ayrıca Yargıtay bilinmeyen dönem hesabı yapılırken her yıl bulunan tazminat miktarının %10 arttırılıp %10 ıskontoya tabi tutulması gerektiğini belirtmektedir.[15]
- Aktif ve Pasif Dönem Ayrımı
Hesaba esas olacak ücret belirlenirken; kişinin çalışarak gelir elde edeceği “aktif dönem” ve çalışmadan gelir elde edeceği “pasif dönem” ayrımı yapılır. Yargıtay vermiş olduğu birçok kararda kişinin 60 yaşına kadar çalışarak aktif gelir elde edeceğini 60 yaşından sonra ise çalışmayarak pasif gelir elde edeceğini kabul etmiştir. Dolayısıyla tazminat 60 yaşına kadar gerçek ücreti üzerinden, 60 yaşından sonra net asgari ücret[16] üzerinden hesaplanmalıdır.[17] Ancak kişinin aktif gelir elde edeceği dönemin farklı olduğu ispatlanabiliyorsa hesaplama varsayıma göre değil gerçek verilere göre yapılmalıdır.
- Bakiye Ömür
Tazminat hesabı yapılırken bakiye ömürler olayın oluş zamanına ve türüne göre PMF 1931 veya TRH 2010 tablosuna göre belirlenir.
Hangi Tutarlar Tazminattan İndirilir?
- Ölenin Kusur Oranı
Ölen kişinin kusur oranı hesaplanan tazminattan indirilir. Örneğin iş kazası sonucunda ölen işçi iş kazasına neden olan olayda %20 kusurlu bulunmuşsa hesaplanacak tazminatın %80’i ilgililere ödenir.
- Sosyal Güvenlik Kurumu Tarafından Ödenen ve Rücu Edilebilen Gelirler
İş kazası veya meslek hastalıkları neticesinde istenebilecek destekten yoksun kalma tazminatı Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanmayan zararlara ilişkindir. Dolayısıyla SGK tarafından ödenen ve işverene rücu edilebilen gelirler (bağlanan gelirin ilk peşin sermaye değeri) hesaplanan tazminattan indirilir.[18]
- Dul Kalan Eşin Evlenme İhtimali
Dul kalan eşin ileride evlenme ihtimali hesap tarihindeki yaşına göre hesaplanmalı ve tazminattan indirilmelidir. Yargıtay AYİM tarafından benimsenen tablolun kullanılması gerektiğini ve dul kalan eş tazminat davası sonuçlanana kadar evlenmişse sadece evlendiği tarihe kadar tazminata hak kazanacağını kabul etmektedir.[19]
- Yetiştirme Gideri
Çocuk ölümlerinde tazminat hesabı yapılırken ailenin çocuk için yapmaktan kurtulduğu giderler ve yetiştirme gideri hesaplanan tazminattan indirilir. Yargıtay vermiş olduğu kararlarda anne ve baba çalışıyorsa her ikisinden de %5’er yetiştirme gideri düşülmesi gerektiğini, sadece baba çalışıyorsa sadece babadan %5 yetiştirme gideri düşülmesi gerektiğini belirtmiştir.[20]
- Askerlik Dönemi
Askerlik çağına gelmeden ölen bir kişi için tazminat hesaplanıyorsa; kişinin askerde olduğu süre zarfında gelir elde etmeyeceği göz önünde bulundurulmalı ve hesap buna göre yapılmalıdır.[21]
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Haczedilebilir mi?
İcra ve İflas Kanununa göre söz konusu tazminat haczedilemez.
KAYNAKLAR
[1] Yargıtay 21. H.D. 19.09.2019 gün, 2018/4825 E, 2019/5261 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[2] Yargıtay 21. H.D. 19.09.2019 gün, 2019/4202 E, 2019/5260 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[3] Yargıtay 17. H.D. 16.04.2019 gün, 2016/10995 E, 2019/4807 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[4] Yargıtay 21. H.D. 12.06.2019 gün, 2018/7257 E, 2019/4243 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[5] Yargıtay 17. H.D. 07.05.2019 gün, 2016/10093 E, 2019/5631 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[6] Yargıtay 17. H.D. 29.01.2018 gün, 2015/4497 E, 2018/331 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[7] Yargıtay İ.B.G.K. 22.06.2018 gün, 2016/5 E, 2018/6 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[8] Yargıtay 21. H.D. 02.11.2015 gün, 2015/8859 E, 2015/19323 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[9] Yargıtay 17. H.D. 09.05.2019 gün, 2016/14550 E, 2019/5786 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[10] BAM H.D. 11.07.2019 gün, 2019/2006 E, 2019/1605 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[11] Yargıtay 21. H.D. 03.04.2019 gün, 2018/1305 E, 2019/2467 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[12] Yargıtay 17. H.D. 11.06.2019 gün, 2016/17865 E, 2019/7355 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[13] Yargıtay 17. H.D. 28.03.2019 gün, 2016/9092 E, 2019/3806 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[14] Yargıtay 21. H.D. 17.06.2019 gün, 2018/7392 E, 2019/4407 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[15] Yargıtay 21. H.D. 12.06.2019 gün, 2018/7257 E, 2019/4243 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[16] Yargıtay 21. H.D. 20.05.2019 gün, 2018/6284 E, 2019/3938 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[17] Yargıtay 21. H.D. 10.09.2019 gün, 2018/4223 E, 2019/4927 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[18] Yargıtay 21. H.D. 19.09.2019 gün, 2018/4825 E, 2019/5261 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[19] Yargıtay H.G.K. 02.02.2011 gün, 2010/4-712 E, 2011/4 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[20] Yargıtay 17. H.D. 28.05.2019 gün, 2016/15381 E, 2019/6851 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
[21] Yargıtay 17. H.D. 12.03.2015 gün, 2013/17822 E, 2015/4210 K. (Bu karar için bkz. kazancihukuk.com)
