Denkleştirme Uygulaması

İş Kanununa göre genel bakımdan haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşmasıyla haftalık çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir. Denkleştirme uygulaması olan işyerlerinde haftalık çalışma süresi 45 saati aşsa bile haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşmıyorsa fazla çalışma ortaya çıkmaz.

Denkleştirme Nedir?

4857 Sayılı İş Kanunuyla mevzuatımıza giren denkleştirme uygulaması esnek çalışma süreleri uygulamasının bir sonucudur. Denkleştirme uygulanan işyerlerinde haftalık çalışma süresi değil denkleştirme uygulanan süre içindeki haftalık ortalama çalışma süresi göz önünde bulundurulur. Bu kapsamda denkleştirme uygulaması olan bir işyerinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi normal çalışma süresini aşsa dahi fazla çalışma ortaya çıkmaz.

Örnek 1: Altı haftalık denkleştirme uygulaması olan bir işyerinde çalışan işçinin haftalara göre çalışma süreleri aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir. İşçinin altı haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşmadığından fazla çalışma ortaya çıkmaz.

Örnek 2: İş sözleşmesiyle haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenen bir işçinin dört haftalık denkleştirme uygulaması kapsamındaki çalışma süreleri aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir. İşçinin dört haftalık ortalama çalışma süresi 40 saati aşmadığından fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ortaya çıkmaz.

Denkleştirme Uygulamasına Gitmek İçin İşçinin Yazılı Onayı Alınmalı mıdır?

Denkleştirme uygulamasına gidebilmek için işçinin yazılı onayı alınmalıdır. Ancak söz konusu onay sadece denkleştirme uygulanıp uygulanamayacağına ilişkindir. Zira denkleştirme dönemi içinde uygulanacak günlük ve haftalık çalışma süreleri, denkleştirme süresi ve denkleştirmenin başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenir. Denkleştirme uygulamasına ilişkin onay iş sözleşmesi kurulurken alınabileceği gibi daha sonra da alınabilir.

Yargıtay vermiş olduğu bazı kararlarda; işçi ve işveren arasında örtülü (zımni) bir anlaşma olduğunu kabul ederek yazılı onay olmamasına rağmen denkleştirme uygulamasını geçerli kabul etmiştir.[1]

Denkleştirme Süresi En Fazla Ne Kadar Olabilir?

Denkleştirme süresi en fazla 2 ay olabilir. Ancak bu süre toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar arttırılabilir. Turizm sektöründe ise özel bir hükümle denkleştirme döneminin en fazla 4 ay olabileceği ve bu sürenin toplu iş sözleşmesiyle 6 aya kadar arttırılabileceği düzenlenmiştir. Söz konusu süreler denkleştirme uygulanabilecek maksimum süreleri göstermektedir. Dolayısıyla denkleştirme döneminin daha kısa olması mümkündür.

Denkleştirme Süresi Toplu İş Sözleşmesiyle Arttırılmışsa Bu Süre Toplu İş Sözleşmesine Tabi Olmayan İşçilere Uygulanabilir mi?

Toplu iş sözleşmesinde yer alan denkleştirme süresi hükmü parasal bir nitelik taşımadığından o işyerinde çalışan tüm işçilere uygulanır.[2]

Denkleştirmenin Tüm İşyerinde Uygulanması Zorunlu mudur?

Denkleştirme tüm işyerinde uygulanabileceği gibi işyerinin bazı bölümlerinde de uygulanabilir. Hatta işyerinde çalışan tek bir işçi için dahi denkleştirme uygulanmasına gidilebilir. Ancak bu durumun eşit davranma ilkesine aykırılık oluşturmaması gerekir. Eşit davranma ilkesi ile ilgili ayrıntılı bilgi için Eşit Davranma İlkesi ve Ayrımcılık Tazminatı başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Denkleştirme Dönemi Bitmeden İş Sözleşmesi Sona Ererse Ne Olur?

Denkleştirme uygulaması bitmeden işçinin iş sözleşmesi sona ererse, iş sözleşmesinin nasıl sona erdiğine bakılmaksızın, işçiye fazla çalışma ücretlerinin ödenmesi gerekir. Ancak fazla çalışmaların bir kısmı denkleştirilmişse sadece denkleştirilemeyen kısım için fazla çalışmanın ödenmesi daha uygun olacaktır.

Örnek: Dört haftalık denkleştirme uygulaması olan bir işyerinde çalışan işçi birinci hafta 55 saat, ikinci hafta 50 saat ve üçüncü hafta 36 saat çalışarak üçüncü haftanın sonunda işten ayrılmıştır. Bu üç hafta içinde haftalık ortalama çalışma süresi 47 saat ((55+50+36)/3=47) olduğundan işçiye her hafta için 2 saat olmak üzere toplam 6 saatlik fazla çalışma ücreti ödenmelidir.

Günlük Çalışma Süresi Sınırını Aşan Çalışmalar Denkleştirmeye Tabi Tutulabilir mi?

İş Kanununa göre günlük çalışma süresi 11 saatten fazla olmaz. Ayrıca Günlük Çalışma Süresi ve Sınırı başlıklı yazımızda belirttiğimiz üzere günlük çalışma süresi işlere veya işyerlerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Günlük çalışma süresi sınırını aşan çalışmaların denkleştirmeye tabi tutulması mümkün değildir.[3]

Hafta Tatili Çalışmaları Denkleştirmeye Tabi Tutulabilir mi?

Hafta tatili anayasal bir hak olduğundan işçilerin hafta tatillerinde dinlendirilmesi gerekir. Bu nedenle hafta tatillerinde çalıştırılan işçilerin bu çalışmaları denkleştirmeye tabi tutulamaz.[4]

Denkleştirme Süresi Sonunda Haftalık Ortalama Çalışma Süresi Haftalık Normal Çalışma Süresini Aşarsa İşçilere Fazla Çalışma Ücreti Ödenir mi?

Denkleştirme döneminin sonunda haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşarsa aşan kısım için işçilere fazla çalışma ücreti ödenir. Haftalık çalışma süresi sözleşmelerle 45 saatin altında belirlenmişse ve haftalık ortalama çalışma süresi haftalık normal çalışma süresini aşarsa 45 saate kadar olan çalışmalar için fazla sürelerle çalışma ücreti, 45 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenir.

Örnek 1: Altı haftalık denkleştirme uygulaması olan bir işyerinde çalışan işçi; birinci hafta 50 saat, ikinci hafta 48 saat, üçüncü hafta 44 saat, dördüncü hafta 49 saat, beşinci hafta 55 saat ve altıncı hafta 30 saat çalışırsa haftalık ortalama çalışma süresi 46 saat olur. Bu durumda işçiye her hafta için 1 saat olmak üzere toplam 6 saatlik fazla çalışma ücreti ödenmelidir.

Örnek 2: İş sözleşmesiyle haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenen bir işçi dört haftalık denkleştirme uygulaması kapsamında birinci hafta 50 saat, ikinci hafta 43 saat, üçüncü hafta 30 saat ve dördüncü hafta 45 saat çalıştırılmıştır. Bu durumda işçinin haftalık ortalama çalışma süresi 42 saat olduğundan işçiye her hafta için 2 saat olmak üzere toplamda 8 saatlik fazla sürelerle çalışma ücreti ödenmelidir.

Denkleştirme Uygulamasının Serbest Zaman Uygulamasından Farkı Nedir?

Serbest zaman uygulamasında işçiler fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmakta ve karşılığında ücret yerine izin kullanmaktadır. Denkleştirme uygulamasında ise fazla çalışma ortaya çıkmamaktadır. Serbest zaman uygulaması hakkında ayrıntılı bilgi için Serbest Zaman Uygulaması Hakkın Her Şey başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Denkleştirme Uygulamasının Telafi Çalışmasından Farkı Nedir?

Denkleştirme uygulamasında haftalık ortalama çalışma süresine göre işlem yapılırken telafi çalışmasında kanunda belirtilen koşullar nedeniyle normal çalışma süresinin önemli ölçüde altında çalışılması veya işyerinin tatil edilmesi nedeniyle çalışılmayan sürenin telafi edilmesi söz konusudur. Telafi çalışması hakkında ayrıntılı bilgi için Telafi Çalışması başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Kaynaklar

[1] Yargıtay 9. H.D. 01.03.2012 gün, 2009/45842 E, 2012/6570 K., Yargıtay 9. H.D. 4.02.2014 gün, 2011/53340 E, 2014/3096 K.

[2] Prof. Dr. Sarper Süzek, İş Hukuku, Beta, Yenilenmiş 8. Baskı, İstanbul, 2012 s.794.

[3] Yargıtay 9. H.D. 22.05.2019 gün, 2017/12213 E, 2019/11864 K.

[4] Yargıtay 9. H.D. 09.05.2019 gün, 2017/10763 E, 2019/10521 K.