Ülkemizde çalışma hayatını düzenleyen temel kanun 4857 Sayılı İş Kanunudur. Ancak 4857 Sayılı Kanun dışında da iş kanunları bulunmaktadır. Örneğin gazetecilerin hakları Basın İş Kanunu olarak adlandırılan 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun ile düzenlenmektedir. Bu yazımızda Basın İş Kanunu kapsamı konusu incelenecektir.
Kimlere Gazeteci Denir?
Basın İş Kanunu kapsamı içerisinde olan, fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.
Kimler Basın İş Kanununa Tabidir?
Türkiye’de yayımlanan gazetelerde, süreli yayınların basıldığı işletmelerde, haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve 4857 Sayılı İş Kanunundaki işçi tanımı dışında olan kimseler ve bunların işverenleri Basın İş Kanununa tabidir.
Ancak gazetecilik mesleği ile bağımsızlık ve tarafsızlık ilkeleri arasında kuvvetli bir bağ bulunduğu için yukarıda belirtilen tanıma girmekle birlikte Devlet, vilayet ve belediyeler ve İktisadi Devlet Teşekkül ve müesseseleriyle sermayesinin yarısından fazlası bu teşekküllere ait şirketlerde istihdam edilen memur ve hizmetliler hakkında Basın İş Kanunu uygulanmaz. Yargıtay vermiş olduğu kararlarda TRT çalışanlarının Basın İş Kanununa tabi olmayacağını kabul etmiştir.[1]
Türkiye’de Yayımlanmayan Gazete ve Süreli Yayınlarda Çalışanlar Basın İş Kanunu Kapsamı İçinde midir?
Bir kimsenin gazeteci sayılıp Basın İş Kanununa tabi olabilmesi için çalıştığı gazete veya süreli yayının Türkiye’de yayımlanması şarttır. Bu nedenle Türkiye’de yayımlanmayan gazete ve süreli yayınlarda çalışanlar Basın İş Kanunu kapsamı dışındadır.[2]
İnternet Üzerinden Yayın Yapan Gazete ve Yayınlarda Çalışanlar Basın İş Kanunu Kapsamı İçinde midir?
Günümüz dünyasında birçok gazete fiili olarak basılmamakta elektronik ortamda yayımlanmaktadır. Yargıtay günümüz şartlarını göz önünde bulundurarak elektronik gazetelerde fikir ve sanat işlerinde çalışanların da Basın İş Kanununa tabi olacağına karar vermiştir[3].
Fikir ve Sanat İşinde Çalışma Ne Anlama Gelir?
Bir kimsenin gazeteci sayılarak Basın İş Kanunu kapsamına girmesi için fikir ve sanat işlerinde çalışması gerekir. Gazetecilik mesleğinin yerine getirilmesiyle doğrudan doğruya ilgili olanların yaptıkları işler fikir ve sanat işleridir. Buna göre aşağıdaki meslekler fikir ve sanat işlerinden sayılmaktadır:
- Yazı İşleri Müdürleri
- Editörler
- Yazalar
- Muhabirler
- Kameramanlar
- Fotoğrafçılar
- Ressamlar
- Karikatüristler
- Çevirmenler
- Redaktörler
- Düzeltmenler
Teknik personeller, temizlikçiler, çaycılar, şoförler, sekreterler, muhasebe personelleri, satış personelleri ve pazarlama personelleri gibi gazetecilik mesleğiyle doğrudan ilgili olmayan çalışanlar Basın İş Kanunu kapsamı dışındadır.
Radyo ve Televizyonlarda Çalışanlar Basın İş Kanunu Kapsamı İçinde midir?
3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun 38. maddesinde; Radyo ve Televizyon kuruluşlarının haberle ilgili birimlerinde çalışanların 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanuna tabi olacağı belirtilmişti. 15.02.2011 tarihli ve 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun ile 3984 Sayılı Kanun Yürürlükten kaldırılmıştır.
6112 Sayılı Kanunun 23. maddesinde; medya hizmet sağlayıcılarının haber birimlerinde çalıştırılacak basın kartlı personelin asgarî sayısının Üst Kurul tarafından belirleneceği ve bu personelin 13/6/1952 tarihli ve 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanuna tabi olacağı düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemeden sadece basın kartı olanların Basın İş Kanununa tabi olacağı gibi bir sonuç çıkabilmektedir. Ancak madde gerekçesinde; “Haber birimlerinde çalışanların belirli niteliklere sahip olmalarının önemine binaen, yapılan bu düzenlemede söz konusu personelin belirlenmesi açısından 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanuna atıf yapılmaktadır.” denilerek basın kartı verilecek gazetecilerin 5953 Sayılı Kanuna tabi olanlar arasından belirlenmesi gerektiği düzenlenmiştir.
Sonuç olarak özel radyo ve televizyonların haberle ilgili birimlerinde çalışanlar Basın İş Kanunu kapsamında yer almaktadır. Hatta bu çalışanların Basın İş Kanununa tabi olması için fikir ve sanat işi yapması zorunlu değildir. Yargıtay’a göre haber müdürü, muhabir, foto muhabiri, spiker, haber kameramanı gibi haberin oluşumuna doğrudan katkı sağlayan çalışanlar Basın İş Kanununa tabidir. Uplink görevlisi, teknik ve idari personel, şoför, vb çalışanlar ise haberin oluşumuna doğrudan katkı sağlamadığı için Basın İş Kanunu kapsamı dışında yer alır.[4]
Basın İş Kanununda Boşluk Olan Durumlarda Hangi Kanun Uygulanır?
4857 Sayılı İş Kanunu Basın İş Kanunu karşısında genel kanun niteliğinde değildir. Bu nedenle Basın İş Kanununda boşluk olan durumlarda 4857 Sayılı İş Kanununun değil 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununun uygulanması gerekir.
KAYNAKÇA
[1] Yargıtay 7. H.D. 06.04.2015 gün, 2015/7602 E, 2015/6402 K., Yargıtay 9. H.D. 22.09.2014 gün, 2012/24828 E, 2014/27340 K.
[2] Yargıtay 9. H.D. 07.03.2013 gün, 2010/42505 E, 2013/8051 K.
[3] Yargıtay 9.HD. 17.04.2007 gün 2006/33909 E, 2007/11104 K.
[4] Yargıtay HGK, 26.02.2014 gün, 2013/9-592 E, 2014/183 K
