Deneme Süresi ve Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?
İşçinin işi tanıması ve işyerindeki çalışma şartlarını görmesi; işverenin de işçinin becerilerini görerek işe uygun olup olmadığını anlayabilmesi için öngörülen süreye deneme süresi, deneme süresi öngörülen sözleşmelere de deneme süreli iş sözleşmesi adı verilir. Deneme dönemi içinde beklentileri karşılanmayan taraf bildirim sürelerine uymaksızın ve herhangi bir tazminat ödemek zorunda kalmaksızın iş sözleşmesini feshedebilir. Bu yönüyle deneme dönemi hem işçinin hem de işverenin menfaatlerinin korunmasını sağlar. Bu yazımızda İş Kanununun 15. maddesinde düzenlenen deneme süresinin hukuki geçerliliği çalışma mevzuatı ve yargı kararları ışında incelenmiştir.
Deneme Dönemi İçinde İşçi Sigortasız Çalıştırılabilir mi?
Deneme uygulaması olsun ya da olmasın işçiler hiçbir suretle sigortasız çalıştırılamaz.
Deneme Süresindeki İşçilere Ücret Ödenir mi?
Deneme süresinde taraflar kanundan ve sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır. Sözleşmeyle deneme dönemi kararlaştırılmış olsa bile işçiler fiilen işe başladıkları tarihten itibaren söz konusu işyerinin işçisidir. Bu kapsamda işçilere çalıştıkları günler için ücret ve diğer hakları ödenir. Ayrıca işçiler bir iş karşılığı olmaksızın hafta tatili ücreti ile Ulusal Bayram ve genel tatil günü ücretine hak kazanır.
Deneme Uygulaması Hangi Durumlarda Geçerlidir?
Deneme uygulaması tarafların bu yönde bir tasarrufta bulunması halinde geçerlidir. Dolayısıyla iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde belirlenmemişse deneme süresi uygulanamaz.
Deneme Süresi Ne Kadardır?
İş Kanununa göre deneme süresi en fazla iki ay olabilir. İki aylık sürenin iş sözleşmeleri ya da işyeri yönetmelikleriyle uzatılması mümkün değildir. Ancak toplu iş sözleşmeleri ile sürenin dört aya kadar uzatılması mümkündür.
Taraflar Kanunun öngördüğü sürelerden daha uzun bir deneme dönemi kararlaştırmışsa deneme süresi iki ay olarak kabul edilir.
Deneme Süresi Ne Zaman Başlar?
Deneme dönemi işçinin fiilen işe başladığı tarihte başlar ve öngörülen sürenin dolmasına kadar devam eder. Dolayısıyla işçi iş sözleşmesi imzalandıktan sonraki bir tarihte işe başlamışsa süre sözleşmenin imzalandığı tarihte değil işçinin fiilen işe başladığı tarihte başlar.
Hastalık ve Grev Gibi İşçinin İş Görmediği Sürelerde Deneme Süresi Durur mu?
Hastalık ve grev gibi iş sözleşmesinin askıda olduğu hallerde süre işlemeye devam eder.
Deneme Dönemi İçinde İş Akdi Feshedilirse İhbar Önellerine Uyulması Gerekir mi?
Deneme döneminde taraflardan biri ihbar önellerine uymaksızın iş sözleşmesini feshedebilir. Bu kapsamda iki tarafın da ihbar tazminatı isteme hakkı yoktur.
Deneme Döneminde İş Akdi Feshedilen İşçi İşe İade Davası Açabilir mi?
İş güvencesi hükümlerinden yararlanabilmek için işçinin en az altı aylık kıdemi olmalıdır. Deneme döneminde iş akdi feshedilen işçi iş güvencesi hükümlerinden yararlanamayacağından işe iade davası açması mümkün değildir.
Deneme Döneminde İş Akdi Feshedilirse Sözleşmede Belirtilen Cezai Şart İstenebilir mi?
Cezai Şart ve Geçerliliği başlıklı yazımızda da belirtildiği üzere deneme dönemi içinde iş akdinin feshedilmesi durumunda iki taraf da birbirinden cezai şartı talep edemez.
İşçi Deneme Dönemi İçindeyken Sendikaya Üye Olabilir mi?
İşçi deneme dönemi içindeyken sendikaya üye olabilir, toplu iş sözleşmesinden yararlanabilir ve bu kapsamda grev hakkını kullanabilir.
Deneme Döneminde İş Akdi Sendikal Nedenle Feshedilen İşçi Sendikal Tazminat Talep Edebilir mi?
Deneme döneminde sendikaya üye olma hakkı olan işçinin sendikal özgürlüğünün de korunması gerekir. Bu kapsamda deneme döneminde dahi olsa bir işçinin iş sözleşmesi sendikal nedenle feshedilemez. İş akdi sendikal nedenle feshedilen işçi işverenden sendikal tazminat talep edebilir.[1]
İşyerinde Daha Önce Çalışmış Bir İşçi İçin Deneme Süresi Öngörülebilir mi?
Deneme süreli iş sözleşmesi sadece ilk kez işe başlayan işçilerle yapılabilir. Aynı işverene ait bir işyerinde çalışırken yeni bir iş sözleşmesi yapılması suretiyle deneme dönemi öngörülemez. Deneme süresi bir işyerinde işe başlayan işçi için yalnız bir kez uygulanabilir. Dolayısıyla daha önce çalıştığı işyerinde ikinci kez çalışmaya başlayan bir işçi için de deneme uygulamasına gidilemez.[2]
Deneme Dönemi İşçinin Kıdeminden Sayılır mı?
Kıdem tazminatı, yıllık izin ve iş güvencesi gibi içinin kıdeme bağlı olan haklarının belirlenmesinde işçilerin ilk işe başladıkları tarih esas alınır. Dolayısıyla deneme dönemi işçinin kıdeminden sayılır.
Belirli Süreli İş Sözleşmelerine Deneme Süresi Konulabilir mi?
Kanunda aksi belirtilmediği için belirli süreli iş sözleşmeleriyle de deneme süresi öngörülebilir. Bu kapsamda iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda karşı taraf sözleşmenin kalan süre ücretini talep edemez.
Asgari ve Azami Süreli İş Sözleşmeleriyle Deneme Süresi Öngörülebilir mi?
Asgari süreli iş sözleşmelerine ve azami süreli iş sözleşmelerine deneme kaydı konulabilir.
Borçlar Kanununa Tabi Olarak Çalışan İşçilerle Deneme Süreli İş Sözleşmesi İmzanabilir mi?
Borçlar Kanununa tabi olarak çalışan işçiler için de deneme dönemi öngörülebilir. Bu kapsamda belirlenen süre iki aydan fazla olamaz.
Deniz İş Kanununa Tabi Olarak Çalışan Gemiadamlarıyla Deneme Süreli İş Sözleşmesi İmzanabilir mi?
Deniz İş Kanununa tabi olarak belirsiz süreli (süresi belirli olmayan) iş sözleşmesiyle çalıştırılan gemiadamları için deneme dönemi öngörülebilir. Bu kapsamda belirlenen süre en çok bir ay olabilir.
Basın İş Kanunu Kapsamında Çalışan Gazetecilerle Deneme Süreli İş Sözleşmesi İmzanabilir mi?
Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun uyarınca sadece mesleğe ilk kez başlayan gazeteciler için deneme süresi (tecrübe müddeti) öngörülebilir. Bu kapsamda belirlenen süre en çok üç aydır.
KAYNAKLAR
[1] Yargıtay 9. H.D. 11.05.2009 gün, 2009/15921 E, 2009/13019 K.
[2] Yargıtay 9. H.D. 19.04.2012 gün, 2010/3997 E, 2012/13803 K., Yargıtay 9. H.D. 02.04.2019 gün, 2017/18905 E, 2019/7383 K.
