Çalışan hamile bayanların en çok merak ettiği soruların başında hiç kuşkusuz doğum izni süresi, doğuma kaç hafta kalıncaya kadar çalışılacağı, doğum izninde sahip olunan haklar gelmektedir. Çalışmamızda doğum izni süresi, bu sürenin kıdemden sayılıp sayılmayacağı, işçinin bu zaman süresince ücret alıp alamayacağı, doğum parası gibi hususlar açıklanmaya çalışılacaktır.
Doğum İzni Süresi Ne Kadardır?
4857 sayılı İş Kanunu uyarınca, kadın işçinin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmaması esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki haftalık süre daha eklenir. Böylece çoğul gebelik halinde 18 haftalık doğum izni kullanılır. Ancak, işçi sağlık durumunun uygun olduğunu doktor raporuyla belgelendirmesi hâlinde isterse doğuma üç hafta kalıncaya kadar işyerinde çalışabilir. İşçinin çalıştığı sürelerde doğum sonrası sürelere eklenir.[1] Başka bir ifadeyle işçi, sağlık durumu çalışmaya elverişli ise doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışmaya devam edecek, doğum öncesi kullanamadığı beş haftalık izin süresi doğum sonrası süreye eklenecektir. Bu durumda işçi doğumdan sonra onüç hafta doğum izni kullanabilecektir.
İşverenlerin işçiyi doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalıştırması için, sağlık kuruluşundan alınan doktor raporunun işçiden temin edilmesi ve işçi özlük dosyasında saklaması uygun olacaktır. Ancak işçinin doğuma üç haftadan daha az bir süre kala işyerinde çalıştırılmaya devam edilmesi kanuna uygun değildir. İşçi çalışma yönünde talebini işverene bildirmiş olsa dahi işveren bu talebe olumlu yanıt vermemelidir.
Doğum izninde belirtilen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler doktor raporu ile belirtilir.
Kadın işçinin erken doğum yapması hâlinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık izni kullandırılır.
İş Kanunun 74. Maddesinde düzenlenen doğum iznine, iş sözleşmesiyle çalışan tüm işçilere, bu işçilerin tabi oldukları İş Kanunu ayrımı gözetilmeksizin uygulanır. Başka bir ifadeyle iş sözleşmesiyle çalışmak şartıyla doğum izni konusunda İş Kanunu, Basın İş Kanunu, Deniz İş Kanunu açısından herhangi bir ayrım gözetilmemektedir.
Doğum İzninde Geçen Süreler Yıllık İzin ve Kıdem Hesabından Sayılır Mı?
4857 sayılı Kanunu’nun “Yıllık İzin Bakımından Çalışılmış Gibi Sayılan İzinler” başlığını taşıyan 55.maddenin (b) bendinde kadın işçilerin 74.madde gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günlerin yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış sayılacağı düzenlenmiştir. Aynı şekilde doğum izninde geçen süreler kıdem hesabında dikkate alınacaktır.
Doğum İzni Kullanan İşçiye İşverenin Ücret Ödemesi Gerekir Mi?
Doğum olayının gerçekleşmiş olması, istirahatin başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin sona ermemesi, kadın işçinin işyerinde çalışmıyor olması ve işçi adına son bir yılda en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olmak şartıyla, kadın işçi onaltı haftalık süre boyunca her gün için Sosyal Güvenlik Kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alır. Çalışanlar arasında “doğum parası” olarak da bilinen bu ödeme işçinin banka hesabına yatırılmaktadır.
İşçinin geçici iş göremezlik süresi boyunca fiilen bir çalışması olmadığı ve iş sözleşmesi askıya alındığı için herhangi bir ücrete hak kazanmaz. Ancak bazı işyerlerinde işverenler ile işçi arasında yapılan anlaşma uyarınca, işverenlerin geçici iş göremezlik süresi boyunca işçiye ücretini ödemeye devam ettikleri görülmektedir. İşyerinde böyle bir uygulama var ise rapor parasını alan işçi, bu tutara işverene iade etmek zorundadır.
Gebeliğe Bağlı Geçici İş Göremezlik Ödeneği Nasıl Hesaplanır?
Geçici iş göremezlik ödeneği tekil gebelikte on altı haftanın karşılığı olarak 112, çoğul gebelik halinde ise 18 haftanın karşılığı olarak 126 gün üzerinden ödenir. Geçici iş göremezlik ödeneği çalışanın son 3 aylık brüt ücretinin bir günlük tutarının 2/3 denk gelmektedir. [2]
Konuyu bir örnekle açmak gerekirse, 2018 yılının ilk dört ayında güncel asgari ücreti olan kadın işçinin doğum nedeniyle alacağı geçici iş göremezlik ödeneği kabaca ve en az;
2029,50-TL /30 gün = 67,65-TL (bir günlük brüt ücret)
[(67,65-TL*112 gün= 7.576,80-TL)*2/3] = 5051,20-TL olacaktır.
Kadın çalışanın ücretinde devamlılık arz eden nitelikteki yol ve yemek yardımı gibi ücret kalemleri de brüt ücret tutarının hesabında dikkate alınır. Ancak fazla çalışma ücreti gibi devamlılık arz etmeyen tutarlar toplam tutara dahil edilmeyecektir.
Gebeliğe Bağlı Geçici İş Göremezlik Nasıl Ödenir?
Doğum nedeniyle ödenen geçici iş göremezlik ödeneği Ziraat Bankasına yatırılmaktadır. Çalışanın Ziraat Bankasında hesabı olması halinde bu hesaba, hesabı yok ise T.C kimlik numarasına havale yapılmak suretiyle bu ödeme gerçekleştirilir.
Çalışanlar geçici iş göremezlik ödeneklerinin hesaplarına yatıp yatmadığını e-devlet şifresi üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumu İş Göremezlik Ödemesi linkinden takip edebilirler. Ayrıca geçici iş göremezlik ödeneği çalışanların hesaplarına yatırıldığında, Sosyal Güvenlik Kurumu SMS göndererek bilgilendirme yapmaktadır.
Kadın İşçiler (4/a) İle Devlet Memuru Olan Kadın Çalışanlar (4/c) Arasında Doğum İzni Süresi Olarak Herhangi Bir ayrım Var Mıdır?
Kadın işçiler ile devlet memuru olan kadın çalışan arasında doğum izni süresi ve kullanım şekli noktasında herhangi bir ayrım bulunmamaktadır. Kadın işçi de, devlet memuru olan kadın çalışan da doğumdan önce 8, doğum dan sonra 8 olmak üzere toplam 16 hafta doğum izni kullanacaktır.
[1] 4857 sayılı İş Kanunu
[2] 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
